Oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten;
toetsing aan zwarte, grijze én blauwe lijst
Het Nederlandse recht aangaande het leerstuk ‘toepasselijkheid van algemene voorwaarden’ kenmerkt zich door de zogeheten tweefasenleer. In de wet en doctrine worden twee fasen onderscheiden, namelijk i de vraag of de algemene voorwaarden onderdeel van het contract zijn geworden en ii de vraag hoe algemene voorwaarden door vernietiging (met terugwerkende kracht) uit het contract verdwijnen.
Kort door de bocht gesteld kunnen algemene voorwaarden in hun geheel worden vernietigd indien de gebruiker van de algemene voorwaarden onvoldoende heeft gedaan om zijn wederpartij over de algemene voorwaarden te informeren, of partieel, namelijk het betreffende beding, indien een individueel beding in de algemene voorwaarden onredelijk bezwarend is of anderszins in strijd is met dwingend recht.
Oneerlijke bedingen
Bedingen die zonder meer onredelijk bezwarend zijn staan in artikel 6:237 Burgerlijk Wetboek (de zwarte lijst). Artikel 6:237 BW noemt bedingen die vermoed worden dat te zijn (de grijze lijst). Daarnaast is er in het consumentenrecht nog de zogeheten blauwe lijst. Deze lijst met bedingen die als oneerlijk kunnen worden aangemerkt, is opgenomen in een bijlage bij de Richtlijn betreffende oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten (Richtlijn 93/13). De bijlage bevat een indicatieve en niet-uitputtende lijst van bedingen die in de verhouding tussen verkoper en consument als oneerlijk kunnen worden aangemerkt. Kernbedingen en bedingen waar afzonderlijk over onderhandeld is, vallen hier in beginsel niet onder.
De blauwe lijst
Verkort weergegeven, bevat de blauwe lijst de volgende bedingen: (a) uitsluiting of beperking van de wettelijke aansprakelijkheid bij overlijden of lichamelijk letsel ten gevolge van een doen of nalaten van deze verkoper; (b) ongepaste uitsluiting of beperking van aansprakelijkheid in geval van wanprestatie of onrechtmatige daad en van verrekening; (c) te voorzien in een onherroepelijke verbintenis van de consument terwijl die van de verkoper een voorwaardelijke is; (d) gene geld terug wanneer de transactie niet doorgaat; (e) de consument die zijn verbintenissen niet nakomt een onevenredig hoge schadevergoeding op te leggen; (f) de verkoper toe te staan de overeenkomst op te zeggen indien zulks niet aan de consument wordt toegestaan en geen geld terug bij opzegging door verkoper; (g) de verkoper toe te staan een overeenkomst van onbeperkte duur zonder redelijke opzeggingstermijn eenzijdig op te zeggen, behalve in geval van gewichtige redenen; (h) een overeenkomst automatisch zonder tegenspraak te verlengen; (i) op onweerlegbare wijze de instemming vast te stellen emt bedingen waarvan hij niet daadwerkelijk kennis heeft kunnen nemen vóór het sluiten van de overeenkomst; (j) eenzijdige wijziging door de verkoper zonder geldige, in de overeenkomst vermelde reden; (k) eenzijdige wijziging van de kenmerken van het te leveren product of de te verrichten dienst; (l) vaststelling van de prijs bij levering of het recht de prijs te verhogen zonder opzeggingsmogelijkheid voor de consument, bij te hoge eindprijs; (m) de verkoper het recht te geven te bepalen of de geleverde goederen of de dienst aan de bepalingen van de overeenkomst beantwoorden of hem het exclusieve recht te geven om een of ander beding van de overeenkomst te interpreteren; (n) de verplichtingen van de verkoper te beperken om verbintenissen na te komen die door zijn gevolmachtigden zijn aangegaan, of diens verbintenissen te laten afhangen van het naleven van een bijzondere formaliteit; (o) de consument te verplichten al zijn verbintenissen na te komen, zelf wanneer de verkoper zijn verbintenissen niet uitvoert; (p) te voorzien in de mogelijkheid van overdracht van de overeenkomst door de verkoper wanneer hierdoor de garanteis voor de consument zonder diens instemming geringe kunnen worden en (q) rechtsvorderingen belemmeren, door arbitrage of bindend advies of, door de bewijsmiddelen op ongeoorloofde wijze te beperken of de consument ten onrechte de bewijslast te geven.
De nationale rechter moet de blauwe lijst ambtshalve toetsen, wanneer hij vermoedt dat er oneerlijke bedingen zijn. Echter, daarbij mag hij dan weer niet buiten de rechtsstrijd treden. Zaak dus, dat u in het debat met zoveel woorden een beroep doet op de oneerlijkheid van het beding én de blauwe lijst.
Heeft u te maken met een geschil en wordt u om de oren geslagen met algemene voorwaarden? Wij staan u graag bij en toetsen de algemene voorwaarden aan de daarvoor geldende regelgeving. Het opstellen van een set algemene voorwaarden is uiteraard ook onderdeel van onze praktijk. Neem gerust contact op voor het antwoord op al uw vragen over algemene voorwaarden.
mr. R.A.J. van der Leeuw